Çinlilerden genetiği değiştirilmiş bebek hamlesi
2015 yılında Çinli araştırmacılar ilk kez devrimsel gen düzenleme tekniği olan CRISPR ile insan embriyosunda bir dizi gen düzenleme çalışmaları yaptılar. Teorik olarak bu embriyoların tüp bebek yöntemi ile hayat bulmaları mümkün görünmekte. Öyle görünüyor ki bu ihtimal yakın zamanda hayat bulacak.
Çin’in Shenzhen şehrinde bulunan Güney Bilim ve Teknoloji Üniversitesinde Dr. He Jiankui önderliğindeki ekip, Çinli bir çiftten laboratuvar koşullarında elde ettikleri embriyodan CCR5 genini CRISPR tekniği ile çıkarıp tekrar anne rahmine transfer etmeyi düşünüyorlar. Ekip genetiği değiştirilmiş bebeğin HIV, çiçek hastalığı ve koleraya karşı dirençli olacağını düşünüyor. Dr. Jiankui proje hakkında ser verip sır vermese de edinilen bilgilere göre bebek ana rahminde sürekli gözlem altında tutulup, herhangi bir anormallikte embriyonun hayatı sonlandırılacak.
Eğer proje planlanılan gibi başarılı bir şekilde sonuçlanırsa bu hem Dr. Jiankui hem de Çin için büyük bir dönüm noktası olabilir. Bu sayede Çin Halk Cumhuriyeti tüp bebek teknolojisini de geride bırakacak üreme biyolojisinde çığır açacak bir tekniğin öncülüğünü yapmış olacak.
Hongkong’ta ikincisi düzenlenen insan genom düzenleme zirvesinde bir çok uzman Çinlilerin zaten genetiği değiştirilmiş bebekleri dünyaya getirdiklerini iddia ediyordu. Fakat, güçlü bir delil sunamıyorlardı. Bu zirvede genleri değiştirilmiş insanların varlığının etik konular kapsamında olasılıkları tartışıldı.
Çin Halk Cumhuriyeti, “1000 harika proje” adını verdikleri yatırımlar ile ABD’de araştırmalarını sürdüren önemli Çinli araştırmacıların yurda dönmesinde öncülük yapan ciddi bir bütçe ve olanak sağladı. Son süreçte bir çok önemli ismi ABD’den geri döndürmeyi başaran Çinliler; şimdi bu bilim adamlarının yönettiği araştırmada mükemmelliyet merkezlerinde bir çok uç bilimsel projeleri hayata geçirmeye çalışıyorlar. Dr. Jiankui ve ekibi öyle görünüyor ki belki de bu projeler kapmasında insanlığın en önemli sorularından birine yanıt bulmaya çalışacak.
İnsan genom düzenleme zirvesinin başkanlarından Dr. David Baltimore her ne kadar genleri doğuştan değiştirilmiş insanlar varlığına hiç bir zaman sıcak bakmayacaklarını söylese de öyle görülüyor ki Çinliler kendisi ile hem fikir değil.
Genleri doğuştan değiştirilmiş insanlar fikri; içerisinde taşıdığı büyük riskler yüzünden her zaman endişe ile karşılanmıştır. Özellikle, doğabilecek mutant bir bireyin insan ırkını tehlikeye atabileceği düşünülmektedir. Gen düzenleme üzerinden uzman olan Dr. Fyodor Urnov, gen düzenleme tekniklerinin her ne kadar etkili olma ihtimali olsa da taşıdığı riskler bakımından insanlar üzerinde uygulamasına sıcak bakmayanlardan. Dr. Urnov, zaten yetişkin hastalarda bir takım gen terapi yöntemleri uygulanırken Çinlilerin doğuştan genetiği değiştirilmiş bireyler dünyaya getirmesine anlam veremiyor.
Dr. Jiankui, 2017 yılında Cold Spring Harbor Laboratuvarları’nın düzenlediği bir toplantıda yaptığı bir konuşmada şu ana kadar fareler, maymunlar ve 300’den fazla insan embriyosu üzerinde yapılan gen düzenlemelerinde elde edilen sonuçlarda CRISPR’ın çok az sayıda embriyoda beklenmedik etkilere neden olduğunu keşfettiklerini dolayısıyla bu yöntemin başarı şansının çok yüksek olduğunu belirtiyor.
Halen genetiği değiştirilmiş embriyoları kullanarak hamilelik sağlamak, dünyanın bir çok yerinde olduğu gibi Avrupa, ABD ve Çin’de yasal olarak yasak. Öyle görünüyor ki Dr. Jianku belki de Çin’in “1000 harika proje” kapsamında özel bir izinle çalışmalarını sürdürmekte.
Yapılan anketlerde Çin’de halkın yüzde 60’ı eğer hastalıklara çözüm olacak ise genetiği değiştirilmiş bebekler fikrine sıcak bakıyor. HIV’in neden olduğu AIDS hastalığını kontrol altına almak isteyen Çin; CCR5 geni çıkarılmış bebekler ile bunun mümkün olabileceğini düşünüyor. Bu yöntemin herhangi saf veya üstün ırk oluşturma amacı ile değil çözümsüz hastalıkların önlenmesi amacı ile kullanabileceğine inanan Çinliler, gelişmeleri heyecanla takip ediyorlar.
Herhangi bir başarılı sonuçta gelecekte belki de şanslı genleri taşıyan bireylerde bir çok hastalık tarih olacak.
Kaynakça:
Bravo Çin Halkına, %60 hiç fena bir oran değil. Genetik çalışmalar kimseyi korkutmamalı, insanlar yıllarca korkularından sıyrılarak günümüz modern teknoloji bilimine ulaştı ve hala kat edilecek çok yol var. Bu gibi alanlar da insanlar cesur olmalı. Genetik bilim de hangi ülke erken yol alırsa, ilerleyen yıllar da bu emeklerinin karşılığını “sağlık turizmi” alanın da alacaktır. Şu an insanlar, genetik bilimden daha etik olmayan şeyleri aleni olarak yapıyorlar. İnsanın sağlıklı bir yapıya kavuşması için, henüz yolun başında olan genetik biliminin uygulama alanına “etik değil” damgası vurmak hiç de adil değil. Eminim ki, bir çok ülke de bu tür uygulamalar gizli gizli yapılıyordur, hem de genetik bilime karşı çıkan unsurlarca!