2020 yılının Ağustos ayında Koronavirüs vakaları almış başını gidiyorken, aşı ile ilgili umut verici çalışmalar da hızlanmıştı. Amerika Birleşik Devletleri’nde büyük Boston bölgesinde on yıldan fazladır özellikle RNA aşıları üzerine çalışmalar yapan Moderna şirketinin ürettiği COVID aşısını denemek için gönüllüler aradığını ve bu gönüllülere yaklaşık bin dolara kadar ödemeler yapıldığını duymuştum. Meslektaşım bu bilgiyi benimle paylaşırken dilersen sen de katılabilirsin demişti. Fakat o dönem henüz otoritelerce incelenmemiş bir aşıyı yapmaya ben sıcak yaklaşmadım. Meslektaşım Moderna aşısının iki dozunu Ağustos ayında oldu. Nasıl hissediyorsun diye sorduğumda ikinci dozdan sonra baş ağrısı olduğunu ve bir gün içerisinde tüm yan etkilerin sonlandığını söyledi.

Aradan aylar geçti hem Pfizer/Biontech’in hem de Moderna’nın COVID aşıları FDA ve diğer otoritelerce acil kullanım iznini aldı. Boston’da konuşulanlar bu aşıların bize ulaşmasının yaz sonunu bulacağı yönündeydi. Aşılar hastanelere ve diğer sağlık kuruluşlarına dağıtılmaya başlanılmıştı. Amerika’da COVID vakalarıyla birinci derece irtibat halinde olan sağlık çalışanlarına ilk aşılar 16 Aralık’ta yapıldı. Bu tarihten bir kaç hafta geçtikten sonra bazı sağlık çalışanlarının aşı olmak istemeyeceği ve dolayısıyla bizlerin daha erken bir tarihte kalan aşıları olabileceğimiz yönünde söylentiler dolaşıyordu. Ben bunlara doğrusu pek kulak asmadım.

4 Ocak 2021 akşam saat altı gibi aşı olmak istemeyenlerden arta kalan Pfizer/Biontech aşılarını olabileceğimize yönelik bir bilgiyi arkadaşlar bana iletti. Bu benim için sürpriz oldu, hemen bu aşılar nedir ne değildir diye araştırmalar yaptım. Bilgi toplama süreci içinde saat çoktan yediyi bulmuş ve o günkü aşılama sona ermişti. Yeterli bilgileri toplayıp tatmin olduktan sonra aşıyı ertesi gün oluruz diye düşündüm. Ertesi gün aşı yapılan yere gittiğimde anladım ki Pfizer/Biontech aşısını randevusuz olma süresini kaçırmışım. Randevu sistemini beklemekten başka çare kalmamış gibiydi. Tarihler 6 Ocak 2021’i gösteriyordu öğle yemeğindeydik. Arkadaşlardan biri “bugün Moderna aşılarını randevusuz olabiliyor muşuz” dediğinde, beni hem bir sevinç hem de bir tereddüt kapladı. Zira Pfizer/Biontech aşısını yeteri kadar incelemişken Moderna aşılarını detaylı incelememiştim. Bilgilere hızlıca bu aşı nedir ne değildir diye göz attım. Sonuçta Pfizer/Biontech aşısı ile Moderna aşılarının birbirine çok benzer olduğunu anladım.

Moderna COVID-19 aşısının ilkini 6 Ocak 2021’de olduk. Aşıyı olmadan önce aşı ile ilgili bilgilerin yer aldığı ve kendi isteğimizle bu aşıyı olduğumuza yönelik bize bir form imzalattılar. COVID-19 aşılarını daha bir çok devlet başkanı bile olmamışken görece çok erken bir zamanda olma fırsatını yakalamıştık. Hastanenin resmi fotoğrafçısı bir yıllık bir gerilimin ardından gelen bu tarihi anı ölümsüzleştirmek isteyip istemediğimi sorduğunda ben neden olmasın dedim ve karşıma şu fotoğraf karesi çıktı (solda). Moderna COVID-19 aşılarının tam koruma sağlaması için iki doz gerekli. İkinci dozu da tam 28 gün sonra 3 Şubat 2021 Çarşamba günü olduk. Şimdi dilerseniz bu aşıların ne olduğu ve ben de oluşturduğu yan etkilere bir göz atalım.

Moderna COVID-19 aşısı hakkında bilinmesi gerekenler

Moderna COVID-19 aşısı bir RNA aşışıdır. RNA’lar hücrelerimizde vücudumuz için gerekli olan proteinlerin sentezlendiği genetik şifreyi taşırlar.  Aşı şirketleri laboratuvar ortamında RNA’ları üretebiliyorlar. Fakat bu zamana kadar yapılan RNA aşıları başarısızlıkla sonuçlandı. Bunun nedeni ise RNA’lar insan vücudu tarafından daha hücreye girmeden imha ediliyor olmasıydı. Gelişen yeni teknikler ile beraber RNA’lar küçük yağ parçacıklarının içine entegre edilebilir hale geldi. Bu sayede insan vücuduna dışardan verilen RNA’lar bu küçük yağ parçacıkların sağladığı koruma ile beraber hücreler ile vücut tarafından imha edilmeden buluşabilir hale geldi. Dolayısıyla bu son gelişmeler RNA aşılarının etkin şekilde kullanımının önünü açtı.

Moderna COVID-19 aşısı nasıl bağışıklık oluşturur?

Moderna COVID-19 aşısının ilk dozu yapıldıktan sonra koronavirüsün parçacıklarının üretim şifresini içeren RNA’lar hücrelerimizin iç kısmına yerleşir. Hücrelerimizin içerisinde bulunan ribozomlar hücrenin kendi RNA’larının şifrelediği vücudumuz için gerekli proteinleri sentezlerken, aşı tarafından hücrelerimize verilmiş RNA’lar virüsün yüzeyindeki onu tanımlayan proteinlerin hücrelerimiz tarafından üretilmesini de sağlar. Fakat bu yapay RNA’ların hücrelerimize ürettirdiği virüs proteinleri bağışıklık sistemimiz için yabancı proteinlerdir. Bağışıklık hücrelerimizden biri olan dendritik hücreler bu virüse ait proteinler ile ilgili bilgiyi diğer bir bağışıklık hücremiz olan T-hücrelerine tanıtır. T-hücreleri de bu bilgiyi vücuda giren yabancı maddelere karşı antikor üreteme de önemli görevi olan bağışıklık hücrelerinden B-hücrelerine tanıtır. B-hücreleri virüsün protein bilgisini alır almaz bellek B-hücrelerine dönüşür (Şekil 1). Virüs bu noktadan sonra vücuda girerse bellek B-hücreleri tarafından kısa sürede tespit edilip karşı mücadele için antikorlar üretilir.

Neden RNA aşılarından iki doz olunması gerekli?

Yapılan araştırmalar ile tek doz aşının vücudun virüse karşı yeteri miktarda antikor üretmesinde etkili olmadığı tespit edilmiş. Tek doz aşının koruma özelliğinin yaklaşık %60’larda olduğu belirtiliyor. İkinci doz aşı yapıldığında birinci dozda üretilen bellek B-hücreleri, vücudun virüsle karşı karşıya kaldığını düşünerekten plazma hücrelerine dönüşüyor. Plazma hücreleri aktif bir şekilde çok sayıda antikor üretebilme özelliklerine sahipler. İkinci aşı ile birlikte plazma hücrelerinin aktivitesi artıyor ve bu sayede virüse karşı %95’lere varan aktif bir antikor koruması kazanmış oluyoruz.

Moderna COVID 19 aşısının gözlemlediğim yan etkileri:

a) Birinci aşıdan sonra oluşan yan etkiler

Birinci aşıdan sonra ciddi sayılabilecek herhangi bir yan etki oluşmuyor. Sadece ilk gün sanki hastalanıyormuşum hissine kapılıyorsunuz. Bu his tamamen psikolojik de olabilir. İlk doz aşının gözlemlenen tek yan etkisi, aşı yapılan bölgede bir kaç gün süren hafif şiddete ozellikle o bölgeye dokunulduğu zaman hissedilen ağrı.

b) İkinci doz aşıdan sonra oluşan yan etkiler

İkinci dozu olmadan önce asıl yan etkilerin ikinci dozda sonra görülebileceğine yönelik haberleri duymuştuk. Gerçekten de ikinci doz aşıyı olduktan on iki saat sonra bu etkileri gözlemlemeye başladım. Bu yan etkilerin ben de görünme sırasına göre sıralarsak;

• Aşı yapılan yerde ağrı (özellikle o bölgeye dokunulduğunda)
• Üşüme hissi ve titreme
• Halsizlik ve yorgunluk
• 38,8 dereceye kadar çıkan ateş
• Eklem ağrıları
• Hafif bas ağrısı.

Tüm bu yan etkiler bir gün içerisinde etkisini kaybediyor ve günlük ritminize dönebiliyorsunuz. Esasen bakıldığında bu yan etkilerin görülmesi vücudun bağışıklık sisteminin aktifleştiğinin ve aşıya karsı aktif bir şekilde antikor ürettiğinin bir göstergesi. Bu açıdan düşünüldüğünde bu yan etkileri gözlemlemek aşının ve bağışıklık sisteminizin çalışıyor olduğu göstermesi adına güzel bir gelişme.

Son olarak bu aşılar halen acil kullanım izni ile kullanıldığı için Amerikan Hastalıkları Önleme Merkezi tarafından cep telefonunuzdan taradığınız bir barkod ile sizin aşı olduktan sonraki ilk hafta her gün, ikinci ve üçüncü hafta sadece bir gün olmak üzere gördüğünüz semptomlarınızı kaydetmenizi sağlayacak bir sistem geliştirilmiş (Şekil 2). Bu sayede yetkililer bu RNA aşıları oluşturabileceği yan etkileri hakkında daha fazla veri elde edebiliyor. Sanırım bu veriler bu aşıların nihayetinde Amerikan Gıda ve İlaç dairesi (FDA) tarafından tam onay almasında önemli bir yer oluşturacak. Dilerim bu aşılar yaşadığımız bu salgının sonunu getirir.

Türkiye’de yapılan Çin aşısı bir RNA aşısı mıdır? Çin aşışı olmalı mıyım?

Türkiye’de çokça sorulan bir soruya cevap olabilmesi adına bunu belirtmekte fayda var; Çin aşısı RNA aşısı değildir. Çin aşısı geleneksel yollardan üretilmiş bir aşıdır ve koruma oranın RNA aşıları kadar olmadığı biliniyor. Tüm bunlara rağmen yine de hiç aşı olmamaktansa bir ihtimale karşılık Çin aşısı olunmasında fayda sağlanabilinir. Yine de acil kullanım onaylı RNA aşıları olma olanağınız varsa kesinlikle RNA aşılarını seçmenizi öneririm.